Nửa sau năm 2015, hoạt động bán hàng đa cấp xuất hiện những diễn biến phức tạp, gây ảnh hưởng lớn đến an ninh trật tự và cuộc sống của người dân. Trước tình hình đó, Bộ Công Thương ban hành Chỉ thị 02/CT-BCT ngày 09/3/2017 yêu cầu các cơ quan tập trung triển khai một số nhiệm vụ, giải pháp cụ thể để tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp.

Ngày 31 tháng 10 năm 2016, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị 30/CT-TTg giao nhiệm vụ cụ thể cho Bộ Công Thương, Bộ Công an, Bộ Tư pháp, Bộ Y tế, Bộ Tài chính, Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Thông tin và Truyền thông, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương trong công tác quản lý nhà nước về bán hàng đa cấp.

Thực hiện Chỉ thị 30/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ, các bộ ngành, địa phương đã đồng loạt đẩy mạnh công tác kiểm tra, xử lý vi phạm trong hoạt động bán hàng đa cấp trên toàn quốc.

Trong năm 2016, Cục Quản lý cạnh tranh (QLCT), Bộ Công Thương đã kết thúc điều tra và xử phạt 35 doanh nghiệp bán hàng đa cấp có hành vi vi phạm pháp luật về bán hàng đa cấp với tổng số tiền phạt hơn 8 tỷ đồng.

Danh sách 05 doanh nghiệp bị Cục QLCT xử phạt với số tiền phạt lớn nhất năm 2016

Riêng về công tác kiểm tra, trong năm 2016, Đoàn kiểm tra liên ngành do Bộ Công Thương thành lập với sự tham gia của đại diện Bộ Công an đã tiến hành kiểm tra hoạt động của 06 doanh nghiệp. Căn cứ kết quả kiểm tra, Cục QLCT đã ra quyết định điều tra đối với 06 doanh nghiệp; ra quyết định xử lý 05 doanh nghiệp với tổng số tiền phạt là 1 tỷ 554 triệu đồng, đồng thời thu hồi giấy chứng nhận của 03 doanh nghiệp; tiếp tục tiến hành điều tra 01 doanh nghiệp.

Các hành vi vi phạm phổ biến được Cục QLCT phát hiện và xử lý trong năm 2016 bao gồm:

(1) Không thực hiện thủ tục đề nghị cấp bổ sung, thay đổi Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp;

(2) Hoạt động bán hàng đa cấp ở tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương nơi doanh nghiệp khi chưa có xác nhận của Sở Công Thương;

(3) Không thực hiện hoặc thực hiện không đúng, không đầy đủ các nghĩa vụ liên quan đến hoạt động đào tạo người tham gia bán hàng đa cấp;

(4) Quảng cáo đưa thông tin gian dối hoặc gây nhầm lẫn cho khách hàng;

(5) Duy trì nhiều hơn một vị trí kinh doanh đa cấp, hợp đồng bán hàng đa cấp, mã số kinh doanh đa cấp đối với cùng một người tham gia bán hàng đa cấp.

Thực hiện chỉ đạo tại Chỉ thị 30/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ và Chỉ thị số 02/CT-BCT của Bộ Công Thương, các địa phương đã đồng loạt đẩy mạnh công tác kiểm tra, xử lý vi phạm pháp luật trong hoạt động bán hàng đa cấp trên địa bàn. Tại một số địa phương, bên cạnh công tác chỉ đạo, điều hành, lãnh đạo Sở Công Thương cũng tham gia trực tiếp vào công tác kiểm tra, xử lý vi phạm.

Điểm mới trong năm 2016 đó là hoạt động kiểm tra, xử lý vi phạm năm 2016 ở các địa phương được thực hiện với sự tham gia của nhiều cơ quan quản lý liên quan nên hiệu quả kiểm tra, xử lý vi phạm đã được nâng cao rõ rệt. Tổng số tiền phạt lên tới 6,5 tỷ đồng, gấp hai lần so với năm 2015.

Doanh nghiệp bị chính quyền địa phương xử phạt nhiều nhất là Công ty TNHH Thiên Ngọc Minh Uy với mức tiền phạt hơn 1,5 tỷ đồng. Tiếp theo là Công ty Cổ phần Liên Minh Tiêu Dùng Việt Nam, Công ty Cổ phần Everrichs, Công ty TNHH Thiên sư Việt Nam và Công ty TNHH Đầu tư và Thương mại Trường Giang Việt Nam.

Danh sách 05 Doanh nghiệp bán hàng đa cấp bị xử phạt hành chính tại địa phương nhiều nhất năm 2016

 Các vi phạm phổ biến được Sở Công Thương phát hiện và xử lý bao gồm:

(1) Ký kết hợp đồng với người tham gia bán hàng đa cấp không bằng hình thức văn bản hoặc không bao gồm đầy đủ các nội dung cơ bản;

(2) Không thực hiện hoặc thực hiện không đúng, không đầy đủ các nghĩa vụ liên quan đến hoạt động đào tạo người tham gia bán hàng đa cấp;

(3) Không thực hiện, thực hiện không đúng, không đầy đủ nghĩa vụ báo cáo định kỳ về hoạt động bán hàng đa cấp;

(4) Không thông báo với Sở Công Thương sau khi sửa đổi, bổ sung Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp;

(5) Không thực hiện hoặc thực hiện không đúng, không đầy đủ nghĩa vụ thông báo đến Sở Công Thương nơi tổ chức hội nghị, hội thảo, đào tạo;

(6) Kinh doanh theo phương thức đa cấp đối với hàng hóa chưa đăng ký với cơ quan cấp Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp;

(7) Tổ chức hoạt động bán hàng đa cấp tại tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương khi chưa có xác nhận.

Thực tế công tác quản lý hoạt động bán hàng đa cấp trong năm 2016 cho thấy còn một số khó khăn, tồn tại sau:

- Vẫn tồn tại hoạt động bán hàng đa cấp không đăng ký Năm 2016, Cục QLCT và các Sở Công Thương đã phát hiện và xử phạt 17 tổ chức, cá nhân bán hàng theo phương thức đa cấp khi chưa được cấp Giấy chứng nhận, với tổng số tiền phạt là 653 triệu đồng.

- Sử dụng mô hình đa cấp trong những lĩnh vực đã bị pháp luật nghiêm cấm: Nghị định 42/2014/NĐ-CP đã cấm sử dụng phương thức đa cấp để kinh doanh các sản phẩm không phải là hàng hóa nhưng trong năm 2016, nhiều đối tượng vẫn sử dụng phương thức này để huy động tài chính, mời gọi đầu tư hay để tiếp thị các sản phẩm vô hình như tiền ảo. Đây không phải là hoạt động bán hàng đa cấp như quy định tại Nghị định 42/2014/NĐ-CP, do đó, không thuộc thẩm quyền xử lý của Bộ Công Thương. Mặc dù, Bộ Công Thương đã lên tiếng cảnh báo về các hành vi trái pháp luật này nhưng tình trạng huy động tài chính theo phương thức đa cấp vẫn tồn tại dai dẳng, gây bức xúc lớn trong xã hội. Để có cơ sở xử lý các hành vi đa cấp trái phép, Bộ Công Thương đã phối hợp với các cơ quan hữu quan đề nghị bổ sung tội danh "kinh doanh trái phép theo phương thức đa cấp" vào Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi). 

- Nhận thức hạn chế của người tham gia hệ thống bán hàng đa cấp: Thực tiễn quản lý cho thấy trong nhiều vụ việc, thiệt hại phát sinh chủ yếu là do sự thiếu hiểu biết của người tham gia bán hàng đa cấp. Gần như tất cả các đơn khiếu nại mà Cục QLCT nhận được đều từ những người tham gia vào hệ thống bán hàng đa cấp nhưng không hề có hoạt động bán hàng, chỉ đơn giản trao tiền cho người khác và hy vọng nhận được tiền lời với lãi suất cao. Đặc biệt, 100% các thỏa thuận về lợi nhuận đều là thỏa thuận bằng lời, không được ghi lại thành văn bản nên khi xảy ra tranh chấp, cơ quan chức năng hoàn toàn không có chứng cứ để xử lý.   

Trước những khó khăn, tồn tại nêu trên, nhằm tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp, trong năm 2017 Bộ Công Thương sẽ tập trung đẩy mạnh các công tác sau:

(1) Duy trì thường xuyên hoạt động kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm: Hiệu quả của việc duy trì thường xuyên các hoạt động kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm đã được thể hiện rõ trong năm 2016. Do đó, trong năm 2017, các cơ quan quản lý cần tiếp tục duy trì các hoạt động này, đặc biệt là ở các địa phương.

(2) Hoàn thiện pháp luật về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp: Trong quý II năm 2017, Bộ Công Thương sẽ trình Chính phủ ban hành Nghị định thay thế Nghị định số 42/2014 về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp theo đúng kế hoạch

(3) Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến quy định pháp luật: Thiệt hại của người tham gia bán hàng đa cấp, trong đa số các trường hợp, là xuất phát từ sự thiếu hiểu biết của chính người tham gia. Vì vậy, công tác tuyên truyền, phổ biến về hoạt động bán hàng đa cấp cũng như các quy định của pháp luật về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp cần được tiếp tục chú trọng trong năm 2017. Một khi nhận thức của người dân được nâng cao, môi trường hoạt động và cơ hội trục lợi của các đối tượng bất chính sẽ ngày càng bị thu hẹp.

(Nguồn: Cục QLCT- Bộ Công Thương).